ZİLAN VEYA ZEYLAN AŞİRETİ

Ağrı ve Batman’da yoğunlukla yaşayan bir aşirettir. Tarihte aşiretler arasında kabul edilen iki ana benden biri olan Zilan ismini taşımaktadır. Din ve diyanete bağlı bir aşiret olarak bilinir. Zilan şeyhleri aşiretler arasında sevilen ve saygı duyulan ailelerin başında gelir. Merkezi Karakuliya’da bulunan ve Abdulhamit Han döneminde kurulan Hamidiye Alaylarında Zilanlar 1. Livada yer almışlardır. Meşhur Şeyh Halidi Zilani bu aşiretin tarihte tanınan büyük şahsiyetlerinden biridir. Trabzon ve Giresun’da da bu aşiretin bazı kabilelerine rastlamak mümkündür. Tarihte Kulp’ta kurulan Süleymani Beyliği içinde yer almış büyük aşiretlerden biridir.(kAYNAK:RUHAVİ) Şerefnameye göre;Zilanlılar yaşadıkları Silivan (Meyafarqin) civarında yarı göçebe veya tam göçebe olarak yaşarlarken yaylak ve otlaklardan yararlanmak için yörenin bey ve hükümdarlarına yüklü vergiler ödemekteydiler. Bu durum yaşam şartlarını olumsuz etkilediğinden . Özellikle Besiyanlı(Veya Beski) Şahsuvar isimli bir Bey yönetiminde beraber yaşadıkları diğer aşiretler ile beraber arayış içine girdiler. O dönemde vuk’u bulan çaldıran savaşı sonunda Acem şahı Şah İsmail’in yavuz Sultan Selime Çaldıran ovasında 1514 yılında yenilmesi ile Kuzey anadoludaki şii- Aleviler bütün yöreleri boşaltarak iran içlerine ve diğer ülke topraklarına kaçmak zorundsa kaldılar. Buna Yavuz Sultan Selim’in başlattığı şii katliamı etkili olmuştur. Dolayısı ile Şiiler’ce boşaltılan bu verimli bölgeler Şahsuvarın dikkatinden kaçmadı ve 1524 veya 1525 yılında Meyafaqın’den ayrılarak , Muş, Van,Erzurum ve Doğubeyazıt yörelerine göç edererk buralara yerleştiler. Ünlü kürdolog Roger LescotZilanlıların içinde bulunduğu aşiretleri şöyle tanımlıyor;Suriyeden gelen bir Emevi Silivan(Meyafarqin) 'in yakınlarına yerleşmiş ve Qalb (Kulp) Kalesi ile bölgenin başka önemli yerlerini de ele geçirdi. Suriye kökenli olan bu adamın soyundan gelenler daha sonra kendi aralarında sekiz aşirete bölünmüşlerdir.Bu aşiretler ;Banuki veya Banevki, Huveydi,Delxiran(Dılxeran) ,Buciyan ,Zilan,Besiyan,Zekziyan ve Berazan 'dır.Bu aşiretlerin bazıları Yezidi idi ancak hangilerinin yezidi ve hangilerinin Müslüman olduğu açıklanamamıştır. Bu açıklamalardan Zialanlılar Emevi soyundan olduğu anlaşılıyor. Aslında bu tarihin başlangıcı 985 olarak belirtilse de eveliyatı daha eskilere dayanmaktadır. Emevilerin 750 yılında Abbasiler tarafından dağıtılmasından sonra bu aşiretler Suriye özellikle Şam’ın Dağlık kesimlerine sığındılar. Burada kısmen yezidi inancını benimsediler. Bunların Süleyman bin Abdulmelik isminde bir zatın torunları olduğu iddia edilmektedir. Zaten 985 yılında Emevilerin temel ayaklarını oluşturan bu sekiz aşiret daha sonra Diyarbakır yakınlarındaki Meyafarqin (Silivan) da bir araya gelerek yeniden yapılanıp Süleymaniye veya Silivaniye aşiretleri gurubunu oluşturmuşlardır. Bu durumda her ne kadar merwan’ın oğlu Ubeydullahın soyundan oldukları iddia edillse de Süleyman Bin Abdullahın soyundan oldukları daha kuvvetle muhtemeldir. Oldukça cesur bir halk olan zilanlılarında aralarında bulunduğu Süleymani aşiretleri için Şerefname de bahsi geçen bir kahramanlık öyküsünü aşağıda sunuyoruz. Şah İsmail yönetimindeki Safevi Devleti Diyarbakırı istila etmek ve yönetimine almak için Han Muhammed Ustalcuyu görevlendirince, Han Muhammed Sılemani egemenliğini içten yıkma planları yaparak Emir Diyadine karşı sinsi planlar yaptı. Emir Diyadinin kızı Békesi hanımla evlenerek güvenini sağladı. Bir yandan da Maraş Hükümdarı Alaüdevle Zulkadiri ve kardeşinin oğlu Sarıkaplanı Diyarbakırı istila etmeye ve egemenliklerine son vermeye ikna ederek kanlı savaşın başlamasını sağladı.Bu savaşta sayıca az olan ancak kahramanlıklarının tarihte eşi benzeri olmayan Sılemani (Meyafarqin) Kürtlerinin kahramanlığını Bitlis Emiri Şerefxan şöyle anlatmaktadır. Bu savaşta Sılémani aşiretleri, Sılémani Devleri, Sılemani kahramanları öyle bir çarpışma öyle harika bir kahramanlık gösterdilerki, Zal oğlu Rüstemin “Heftxwané Mazendaran” destanındaki kahramanlığının ve cesaretinin efsanesini tarih sayfalarındansi3ere2 yırttı atı. ( Heftxwané Mezderan destanı Eserinin içeriği, Firdevsinin Şeyhnamesinde şöyle anlatılır; Rüstem ile başta Dîv-i Sepîd’in yani beyaz dev’in oğlu Şebreng olmak üzere diğer bütün Mâzenderân devlerin savaşlarında inanılmaz güç ve kahramanlığı ile devleri yenmiştir. Bu manzumenin yazılış tarihi, Moğollar öncesi döneme büyük bir ihtimalle VI./XII. yüzyıla rastlamaktadır)Ve Şerefxan şöyle devam ediyor; Bu kürd kahramanları Hacu-i Kirmani’nin ünlü Sam-ı Neriman hikayesini bile hayali bir masal haline getirdi. Çünkü Kürd Kahramanları Kahredici bileklerinin gücü kesici ve zehirli kılıçlarının keskinliği ile Sarı Kaplanı ve askerlerini öldürdüler. Başını kesip cesedini orada bıraktılar ve başını torbaya koyarak Han Muhammed ve Emir Diyadine götürdüler. Savaş meydanlarında öyle naralar atıyorlardı ki sanırsın gök gürledi yıldırımlar çarptı, düşmanlarının sırtına vurdukları rım (Mızrak) düşmanın gögsünden çıkıp atın eğerini delerek atı bile telef etti. Anlatanlar sanki bir orduya karşı bu kahramanların arkasında kanatlı melekler vardı diyorlar. Zaiyat vermeden hepsini yerle bir ettiler. Meydandaki kan gölü atların bileklerine kadar yükselmişti. Kıyamet bu kadar dehşetli olurdu. Bu Destanı Zaloğlu Rüstem bile yazamazdı. Bu durum karşısında şüphesiz Han Muhammed’in Emir Diyadin’e ve sılémani aşiretlerine karşı saygısı arttı. Bu kahraman aşiretlerin bir kısmı çaldıran savaşından sonra kısmen Doğubeyazıta bir kısmi ise Mahmudiyan Beyliği ile Hakkari sancağı göç ettiler. ZİLAN AŞİRETİ VE H.1008 / M.1600 Tarih’li Vakfiyename’si tarihçesi: arşivlerimizdeki h.1008/m1600 tarih’li kutbul kutub Şeyh Seyyid Muhammed Zilani vakfiyenamesine göre ; aşiretin literatürdeki adı Zilan Aşireti dir. Anadolu’nun ilk sakinlerinden sayılır. Bu ünlü aşiret Kuzey Irak’ta Musul,Kerkük, Erbil ve Hazro civarında; Doğu Anadolu’da Van,Diyarbekir, Hazro ve Kars Kağızman civarında yoğun halde yaşarlar. İran, Arap ve Ermeni kaynaklarında ‘’Mırzak, Ok ve Yaydan oluşan silahları çekili, beli kemerli, saçları uzun ve örgülü, ruzgar gibi uçan Türk atlıları karşısında hiç bir güç duramaz, yağmur gibi atılan okları bütün hedefleri yok eder. ‘’ Denilmektedir. bu aşiret 1036 tarihinden itibaren Doğu Anadoluya hakim olmuş. Güneye inerek Suriye, Irak ve İran’a hakim olmuşlardır. Abbasi Halifesini baskı altına alan Şii Büveyt oğulları’nın yok edilmesinde Alpaslan 1071 yılında Mart ayında Musul civarına gelerek alan çalışması yapar. O sırada da Bizans İmparatoru Romanos Diogenes Erzurum önlerine gelmiş ve Suriye’ye girmiştir. Alpaslan ise Doğuya çekilmiştir. H.Honigman’’ Bizans devletinin Doğu sınırı isimli eserinde anlattğına göre, 200 bin kişilik Bizans ordusuna karşı 35 bin kişilik kuvveti vardı. Kuvveti yeterli olmadığı için savaşı göze alamamıştır. Zilan Aşireti başta olmak üzere bölgedeki diğer aşiretlerin 10 bin kişilik yardımı ile savaşa razı olmuştur. 26 Ağustos 1071 Cuma günü Türk tarihinin en büyük zaferlerinden birisi olan Malazgir zaferi kazanıldı. Anadolunun kapıları açıldı. Anadolu ebediyete kadar sürecek vatanımız olmuştur. Bu bölgedeki aşiretlerin lideri olan İdris-i Bitlisi 1514 tarihinde yapılan Çaldıran savaşında Şii Şah İsmail’e karşı Yavuz Sultan Selim Han’ın yanında yer almışlardır. Zaferin kazanılmasında büyük katkıları olmuştur. Sultan IV Murat H. 1048 M. 1638 Bağdat’ın geri alınmasında Zilan Aşiretinin yardımı büyük olmuştur. Daha sonra Zilan Aşireti’nin bir kısmını alarak Kars ve Erzurum civarına getirmiş. Bunların liderine Aşiretü’l - Şehzade ünvanını vermiştir. H.1264/m 1848 tarihli şecereye göre ; Zilan Aşiretinin lideri Kutubü’l Kutub Şeyh Seyyid Muhammed Zilan’ın torunu Şeyh Seyyid İbrahimdir. Onunda torunlarından Şeyh Seyyid Tahir ve torunları Kars Kağızman ilçesine yerleşmişlerdir. Kağızman daki Ünlü Nakşibendi Şeyhi Halife Şeyh Seyyid Ebubekir; Zilan Aşiretinin ve Aşiretü’l Şehzade’nin en önemli temsilcisi dir. İlmi ile amil kamil İslam alimi; Kars ve çevresinin en önemli kanaat önderi olan Seyyid Ebubekir’in aldığı icazetler: 1- Doğu’nun en büyük Alimlerin den El-Aziz Kabilesin den Kutubü’l Kutub Üstad Seyda Molla Nadir’den 1961 tarihin de on iki İslami ilim üzerine İcazet aldı. 2- Ünlü Nakşibendi Halifesi Şeyh Seyyid Abdulbaki Küfrevi Hazretlerinin oğlu Halife Şeyh Seyyid Muhammed Kasım Küfrevi’den H.1404 / M.1984 Tarihinde icazet alarak Nakşibendi tarikatının Halifesi olmuştur. 2- Mekke-i Mükerrem Üniversitesi Hadis Alimlerinden Prof. Dr. Es-Seyyid Muhammed Alevi El Maliki- El-Hasani’den on iki İslami ilim ve Şazeli Tarikatı İcazetini H.1420 / M.1999 tarihinde alarak Şazeli Tarikatı Halifesi olmuştur. Aşiretimiz deki H.1008/M.1600 tarihli Şeyh Seyyid Muhammed Kutubü’l Kutub Zilani Vakfiyenamesine göre; Hazro, Batman ve Diyarbakır da başlayarak Musula kadar geniş coğrafya da pek çok Vakıfları vardır. Bunlardan bazıları 1. Batman’da Çeşmeler, Maruf Köprüsü ve Kereman Köprüsü 2. Musul civarında Kandelis Kalesi ve kaleye bağlı yüzlerce köy ve mezra 4. Kufr kazasının yakınlarında kıble tarafında araziler. 5. Vakfa bağlı kaza ve köylerdeki camiler mescidler, tekkeler, medreseler, çeşmeler. 15 MART 2013 Bolvadin Dr. Muharrem BAYAR Kaynak:hahkikiipekyolu.com Araştırma sürüyor..İlaveler yapılacaktır. Lütfen alıntı yaparken kaynak gösteriniz Memedé Kazım