Zetoyi, Zedoyi Aşireti

Sözlü anlatımlara dayanılarak yapılan araştırmalarda, Zetoyi aşireti’nin Şemski Aşiretinin bir kolu olduğu anlaşılmıştır. Kökenleri Şemskanlılarla beraber olmak üzere Ünlü Bermeki ailesine dayanmaktadır. Hazreti Ömer zamanında Ünlü sahabe Saa’b Bin Vakkas tarafından Süleyman bin ommame isimli bir komutan vasıtası ile Şam’a getirilmişlerdir.Afganistan Topraklarındaki Belh Şehrinde, tıp ve Astronomi alanında üne sahip olan Bermeki ailesi Zerdüşt tapınağının koruyucuları iken , Şama Getirildikten sonra hiçbir etki altında kalmadan Müslümanlığı seçmişlerdir. İlim ve irfan kaynağı olan bu aile hiç bekletilmeden Medineye götürülmüş ve burada Abbasi sarayına alınarak halife çocuklarına urada İslam ilmi ve talebe eğitimciliği alanında ün yapmışlardır. Daha sonra Abbasi hanedanı içinde çok yüksek mertebelere gelmiş ve Bermeki ailesinin önemli kişiliği Yahya Bin Halid Abbasi Sultanı Harun Reşit’in ilim ve eğitimini sağlamıştır.Bu önemli şahsiyet Abbasi halifeliği döneminde Harun Reşit’in Vezirliğini yapmıştır. Bir Müddet sonra Bermeki ailesini çekemeyenler, bu müstesna aileye karşı Harun Reşit’i kışkırtarak, aileye düşman hale getirmişlerdir. Akabinde Harun Reşit bu aileye akla hayale gelmedik eziyetler yapıp kimini astı kimilerinide hapishanelerde çürüttü. Harun Reşitten kaçan bu aile Suriye, Mısır Ve Diyarbakır ile Kuzey ırak kurdistanına dağıldılar. Bu aile zamanla , Dünbülliler, İsabegiler, Begzadeler, Eyubxaniler ve Şemskiler adı altında çeşitli boylara ayrıldırlar. Şemskiler 1045 Yılında Emir İsa Beg (Lakabı Selah-eddin El Kurdi’dir. Ancak Bu Beyi Meşhur Selahaddin’i Eyyubi ile karıştırmamak gerekir.) tarafından Botan ve Diyarbakır yöresinden yaklaşık 50 bin aile Müslüman ile 100 bin aile yezidi’yi alarak İranın Horasan yöresine göç ettirmiştir. İlk yerleştikleri yer’in ismi Zurava(Zorava)’dır. Daha sonra bu yere Khoy(Xoy) şehri inşa edilmiştir. İlk dedeleri Şems-ul Mulk Emir Cafer 1076 yılında Burada dünyaya gelmiştir. Şemskiler Bu zatın Torunlarıdır. Bu gün dünyanın çeşitli yörelerine yayılmış olanlar, Şemskiler ve bunlara bağlı, Zetoyiler, Badoyiler, Redoyiler, Qasoyiler,Sevoyiler, Nezoyiler, Hemoyiler, Hamazabegi Şemskanlıları ve bunlara bağlı Gawestiyalar, ve koviyi Şemskanlılarıdır. Bu boylar 1258 yılındaki Moğol hükümdarı Hulagu Han ve Celaleddin Harzemşah’ın Zülmünden kaçarak Botan ve Kuzey Irak ile Diyarbakır’ın Meyafarqin(Silivan) bölgelerine göçtüler. Akkoyunlular zamanında 1374 yılından 1393 yılına kadar Hakkari ve bay kalesinin tek hakimi oldular. Daha sonra buralarda çeşitli savaşlar ve sosyolojik hareketler nedeni ile önce Aşut Kalesi ile Erzurum’a ardında da Van Hoşap Kalesi civarına yerleştiler. Burada Sipkan ve dünbülli Beylikleri ile yaşadılar, yıllar sonra çeşitli kabileler halinde İran ,Doğu Beyazıt ve Diyadin taraflarına göç etmişlerdir. Botan Taraflarındn 1425 ile 1450 yılları arasında göç ettiklerinde başlarında hangi beyin olduğu bilinmiyor ancak Irak Tarafından gelen kısmının başında Hamza Bey bulunmaktaydı. Van Hoşap tarafındaki Şemskanlıların en önemli şahsiyeti Mustafa oğlu Hacı Mela Şemseddin’dir.Bu zat bu gün Ağrı civarında yaşayan Şemskanlıların dedesidir. Ali ise Bu günkü Zetoyilerin Dedesidir.. Cömertliği ve konuk severliliği ile ün yapan Ali’nin sofrası herkese açık ve devamlı yerde olduğundan kendisine Zed veren (Yemek Veren ) anlamına gelen zetoyı veya Zedoyi denilmiştir.Bir müddet Bitlis’in Eleman Hanı (Xana Delala) civarında yaşadıkları’da rivayet edilmektedir. Diyadin ve Doğu Beyazıt taraflarında ağırlıklı olarak yaşarlar. Bu güne kadar Zetoyiler hakkında tespit edilmiş tek secere bilgisi aşağıda verilmiştir. Bu secere bilgisini veren Bélo oğlu Nebi Bey efendiye teşekkür ederiz. Ali(Zedo-->Toz Beg -->Reso--> Heydo-->Heso-->Uso(Yusuf)-->Hasan Bey-->Mustafa(veya Müştak)-->Bélo --> Nebi Secere Bilgisi Kaynağı:Bélo oğlu Nebi Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde (BOA) bulunan 1863 tarihli Derviş Paşa Lahiyasındaki belgelerde Zeoyilerden Zet'ubi ve Zet'uyi olarak bahsederken ,Onları Mahmudiye Beyliği içinde Ademi gurubunda gösterir. Not olarak ta Şemsiki ve Baduyi ve Kemaski ve Tacduyi taifeleri Bayezide tabi Zur Ova karyesinde sakin olduğundan bunlara Zur Ovalı dahi itlak olunur. şeklinde yazmaktadır. Derleme:Memedé Kazım Araştırmalarımız Sürüyor.İlave ve düzeltmeler yapılacaktır. Not:Elinizde bulunan Mevcut bilgileri bizimle paylaşabilirsiniz. UYARI: Bu sitedeki bütün materyallerin her hakkı saklıdır. İzin alınmadan ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz ve kopyalamak suretiyle elektronik ortamda kullanılamaz ve kitaplaştırılamaz.