SIPERTİ, SPERTİ, SIPİRTİ AŞİRETİ

Ağırlıklı olarak Silopi cıvarında ikamet eden bu aşireti nüfusunun yaklaşık olarak 15000 ile 18.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir

Sılopi de oturan ve kökeni tarihe dayanan aşiretlerindendir. Bu aşiret devamlı göçebe hayatı yaşamıştır. Spertiler 13 Babık’tir. Yani 13 sülaledir. Bunlara; Mala Zéré, M. Hesém, M. Nasır, M. Behlul, M. Berheskan, M. Mamdel, M. Guri, M. Bırindér, M. Aliye Mısto, M. Cango, M. Xelife, M. Kazé ve Mala Bazu’lardır.

Sperti aşireti, heterojen bir yapıya sahiptir. Her bir babık başka bir yerde gelerek bu aşiretin oluşumuna katkı sunmuşlardır.

Aşiret ismini “Rusperti”’den almaktadır. Yani ismi Rusperti olan çaydan alır. Bu akarca Besta’nın güney doğusu olan Beytüşşebap’tan gelerek, Besta’ya oradan Cudi ve sonrada Xabur suyuna karışarak, Dicle nehrine akan küçük bir akarsudur.

Kimi tarihçi Sperti ve Berti aşiretinin aynı aşiret mensupları olduğunu söyler. Lakin hangi kol kimden kopmuş, ayrılmış ya da oluşmuş belli değildir.

Rusperti akarcasının, eskilerden önemli bir yere sahip olduğu söylenir. M. Emin Zeki, Kürdistan Tarihi adlı çalışmasında Rusperti ismini, M.Ö. 700 yıllarına kadar götürmektedir. Bu alanda Sperti adında devlete benzer bir oluşumun varlığından söz eder. Ve bugün halen, aynı alanda devasa, mevzi biçiminde kalıntılar mevcuttur.

Rusperti akarcası, Çeméxaceki kaynağından fışkırarak Hezile akar. Ve burada yaşayan insanlara Sperti’liler denmiştir.

Sperti aşireti, Haci Beyran konfederasyonu içerisinde yer alır. Bu aşiret üstü yapıda; Şırnaklılar, Silopiler, Guyiler, Giteler, Hewériler, Berwarlar ve Spertililer yer alır. Bu konfederasyonun başını, yani liderliğini Şırnaklılar yapar. Ve bunlar içerisinde de Mala Axaye Sor öncülüğü yürütür.

Bu konfederasyon üyelerinin bir kısmı koçerdir. Yani göçerdir. Hayvancılıkla geçinir. Belli bir yurtları yoktur. Bunlar; Giteler, Heweriler, Berwarlar ve Spertiler. Bunların hepside tümden Koçer değildir. Karmaşık ve yerleşik yaşama geçenlerde, bu yapı içerisinde bulunmaktadır.

Hacı Beyran konfederasyonunun yanı sıra Botan’da farklı aşiret konfederasyonları da bulunmaktadır. Bunlar; Boti, Behdinan, Etruşiler olarak adlandırılır.

Sperti aşireti, Koçer bir aşiret yapısına sahip olduğu için sürekli hareketliliği yaşamak zorundadırlar. Bir kısmı zozanlarda kalır ki bu yerleşim sahaları, düşman tarafından 1990 yıllarında yerle bir edilirler. Zozanlarda bulunan ve sonra da düşman tarafından yakılan yerleşim sahaları; Govık, Bawena, Gırgamıjdé, Çeméxeçke, Geliyé Mehemed. Büyük komutan Kemal Sperti arkadaş Gırgamıjdé köyündendir.

Ovadaki Sperti yerleşkeleri ise şöyledir; Zéwké, Rıkava Xırbıke Kulya, Saletun, Wehsıd ve Basurin. Bu son üç köyün yarısı Sperti aşiret mensubudur.

Aşiret yaklaşık 2000 aileyi içerisinde barındırırken, bugün yüzde 95’i Silopi de yaşamaktadır. Koçerlik artık yapılmamaktadır.

Koçerlik bir kültür, kültürleşmedir. Bir yaşam kültürüdür. Hayvancılıktır yaptıkları. Yerleşik değildirler. Konargöçerlerdir. Bir yerde kalamazlar. Onlar nerede yayla ya da otlaklık varsa oradalar. Bir nevi bağımlılıkları yoktur. Bağımlılıkları, otlaklardır. Belki de bunun için tarihten bugüne hep, kendine yeten yaşam tarzını esas almışlardır.

Yukarıda dile getirdiğimiz Koçer yapılanması, ağırlıklı olarak kışın Silopi de kalmaktadırlar.

Koçerlik bu bağlamda tam bir kavga kültürüyle yetişmenin de adıdır. Buralarda herkes silahşordur. Bu toplumlarda elbette bireysel kahramanlarda olur, ancak yaşamın kendisi herkesi bir kahraman ve dövüşçü olmaya zorlamaktadır. Japon Samuray’ları gibi bir kez bu yaşama adım atmışlarsa, içerisine doğmuşlarsa yaşamlarının sertliği belirlenmiştir.

Bu aşiretlerde erkekler öndedir. Bireysel mertlik kabul görendir. Müslümanlıkları daha esnektir. Daha hoşgörülüdürler. Tekçi zihniyetleri, azdır. Örneğin kadın, bu toplumlarda ya da topluluklarda kapalı değildir. Daha açıktır. Daha katılımcıdır. Daha direngen ve dirayetlidir. Pısırık ve ölgün değil canlı ve yaratıcıdır. O, kardeşinin ya da kocasının yanı başında başı açık rahat oturandır. Spertililer de ilginç bir özellik daha vardır. Koyun ya da keçi sağma erkek işidir. Erkekler birçok kadın işi diye bilenen işi yaparlar. Aile içerisinde daha sıcak ve eşitlikçi bir yapıları vardır. Bu da esasta neolitik değerlerin, bin yıllarca nasıl süzülerek geldiğini bize göstermektedir.

Silopi’den önce Cudi’nin ova yakası, sonra Şırnak yakası derken Besta, Şaibekir ve en son durak olarak Kela Meme zozanları. Kela Meme’nin Besta yakası Sperti aşiretinin yerleridir, yaylalarıdır. Burası onların zozanlarıdır. Ancak Şaibeker’den Faraşin, Nebernave kadar uzanırlar.

Başka bir tuhaf özellik ise demokratik seçimleridir. Spertiler zozanlara çıkarken kendi aralarında yani 13 “babık” sülale arasında o yılki zozan sorumlularını seçmeleridir. Ve bu seçim bir sezonluğuna yapılır. Denilir ki eskilerden Hacı Beyranların büyükleri olan Şırnaklılar, bir nevi Sperti sözcüsünü belirlermiş. Ama sonraları yerleşen ise her Babık’ın Ruspileri (sülalenin ileri gelenleri) bir araya gelerek kendi sözcülerini kendileri belirlemesi yerleşmiştir.

 Aşiretin Beytüşşebap ilçesine bağlı Ber-i Derya isminde bir yaylası mevcuttur. Bu yaylada taşlardan yapılmış cami ve çeşitli çeşmeler bulunmaktadır.  Spertiler geçmişte ilkbaharda Silopi’den ayrılarak yaylaya çıkar ve kış aylarında tekrar dönerdi. Günümüzde hemen hemen göçebe hayatı sona ermiştir. Sperti aşiretinin büyük bölümü Silopi ilçe merkezi, Çardaklı’ya bağlı Çiçekli, Kahraman ve yamaç mezralarında, Başköy’de, Kaplı’da ve Bostancı’nın  Basurin mezrasında oturmaktadırlar. Nüfusları 6000 civarındadır. Aşirette Mollaların  ve Seyitlerin, Ulema kesiminin çok oluşu aşireti Dindar bir topluluk haline getirmiştir.  Şeyh ve ulemaya aşırı bağlılıkları vardır. Onları kendilerine dinsel lider olarak kabul ederler. Son yüzyılda yetişen İmam-i Asri Ahir Şeyh Said El Nursi (Allahın rahmeti üzerine olsun) bu aşirettendir. Bu zat kendi çağında fikri ve ilmi sahada devrinin müceddidi sayılırdı. Bu nedenle ulema ve meşayih kendi aralarında ona Bediuzzaman lakabı verdiler. 

 

 

KAYNAK:Kısmen. Kasım Engin

4 yorum:

  1. Sperti hiç bir aşiretle bağimli değildir hiç bir hakaretliğide kabul etmemiştir tek başina ayağa kalkmasınıda biliyor orda yazmişsiniz şirnaklilara bağlidir öyle birşey yok sperti ağa sistemindede değildir hiçbir zamanda olmamiştir!

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Yarısı yanlıs seyler yazmışsınız

      Sil
    2. Ataturkun ilkelerinde cagdas bir asiret modern ehli sunnet akadini yasayan bir yapi bayanlar ile erkeklerin nisa suresine uygun yasayan esitlikci cagdas bir yapi

      Sil