TERİKAN, TIRKAN VEYA TİRİKAN AŞİRETİ

Muhamed Emin zeki Beg  eserinde ;1930 yılı itibari ile bu aşiretin  (F) Bölgesinde Yani iç anadolu tarafında  400 ve (B) Yani Doğu ve Güneydoğuda 650  olmak üzere  yaklaşık 1050 haneden oluştuğunu belirtmiştir. B bölgesi Tirikanlıları Diyarbakır'ın kuzeyinde ve  , Şanlıurfa Siverek ilçesi ve köylerinde otururlar.Bu bölgede güzel  şal örmekle meşhur olan ve çok zengin olan bir aşiret olarak yazar. İçinde birmiktar Ermeni de yaşar.Fakat kendilerini Kürt sayarlar  ve kendilerine ermeni denilmesinden hoşlanmazlar. F Bölgesi Tirikanlıları ise yarı göçebe bir hayat sürerler. Ankaranın  batısında 24 mil  kadar uzunluktaki demir yolu boyunca yaşarlar. Güneydoğu bölgesinden buraya hicret etmişlerdir.

Teriki aşiretinin menşei ve isminin kaynağı hakkında  çeşitli rivayet ve kaynaklar mevcuttur. Diyarbakır ve Mirdasiler  Tarihi isimli eserin (Nusret Aydın)281. ve 282. sayfalarında özetle şu bilgiler verilmektedir; Amid (Diyarbakır) 'in kuzeyinde en az yüzelli köyden oluşan ve "Tirkan" mıntıkası olarak bilinen o bölge  Mirdasi Hükümdarı Dewlet Şah ve  oğlu 2.İsa  döneminin askeri ve  sıtratejik faaliyetlerinin  neticesinde yaratılmış olan bir bölgedir. Tarihte "Mirdasiyı Tırıkan" olarak da anılmıştır. Mırdasi aşiretinin bu önemli kolu Gil (Eğil) Mirdasilerinin  ordusunda  ok ve yay kullanan birliklerden  oluştuğu için Zazaca "Tir u Keman" , Kırmanci "Tir û Kevan" birlikleri olarak adlandırılmışlardır. Mirdasi Ordusunun bel kemiğinini teşkil eden bu birliklerin görevlerinden biride doğuda Zırıkan ve Süleymani aşiretlerinin topraklarına akınlar düzenlemek ve onlardan gelebilecek saldırılara anında karşı koymaktı.
Mirdasi ordusunun bu önemli kolunun askeri ünvanları olan "Tir U kevan" zamanla kısaltılarak "Tırikan" ismini almıştır.

Bazı kaynaklar Mirdasilerin Arap asıllı olup Hz.Abbasın soyundan geldiğini ve secerelerini yayınladıkları görülmektedir. Ancak  onlardan  Kürt Mirdasiler diye  bahseden kaynaklarda  vardır.

bir çok Değişik sözlü anlatımlara dayanan kaynaklar ise; Teriki kelimesi;, yöre dilinde; insan cildinde soğuktan meydana gelen çatlak anlamına gelir. Bazı iddialara göre Bursa’dan Karacadağ civarına getirtilmiş bir aşirettir. Fakat İran Irak ve Suriye’de Terikan, Terkan, Tırekan ismiyle birçok aşiret ismi bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Arap asıllı olduklarını söylemektedirler. 

Ziya Gökalp'e göre;Bu aşireti Kürt Badılı ve Milan aşiretleri arasında yaşayan kürtleşmiş "Tirkan" (= Türkler) tayfasıyla karıştırmış olacak ki, Terıkan isminin "Türkler" anlamına geldiğini kanât getirir. Gökalp'ın bu iddiasından yola çıkaraktan çoğu Türkçüler sözde Kürtleşen Türkmenler tezine bu aşiretin adını kanıt olarak öne sürerler. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu yanlış varsayış Terkan aşiretinin Tirkan tayfasıyla karıştırılmasından doğmuştur.Mark Sykes Terıkanlıların Hani'deki Ermeni komşuları bu asiretin Ermeni menşeli oldugunu iddia ettiklerini yazar. Izady aynı iddia'yı doğru kabul etmiş olacak ki, Terıkan adını Tigranavend'den(Tigranlı) türetildiğini ve bunun II. Dikran'ın ismiyle bağlantılı olduğu varsayımı üzerinde durur. Bunun yanısıra Terıkan, daha doğrusu Terıki adını Kürtçe'de etimolojize etmekte mümkündür. Kürtçe'de "têr" tok, doymuş anlamına geliyor. Buna göre Têrikan "tok olanlar" anlamını taşır. 

Cihanbeyli.com sitesine göre;

Bîrnebûn'un eski sayılarını incelerken ikinci sayısında Terikan aşireti hakkında kısa bir yazı ve sosyolog Ziya Gökalp'in hu aşiret için Türktürler* dediği şeklin­di bir dipnot okudum. Sözkonusu bu aşiretin bir üyesi olarak, aşiret hakkında o ana kadar bildiklerim, duyduklarım ve son zamanlarda yaptığım küçük araştırmalar bana bu konuda bir ha­tanın, bir yanlış anlamanın sözkonusu olabileceği duygusu uyandırdı. Ve bu bildiklerimi başta aşiret üyeleri olmak üzere Bîrnebûn okuyucularıyla pay­laşmak istedim.

Özellikle aşiret isimlerinin farklı kişi­ler taralından farklı telaffuz edilmesi ve bu konuda fazlaca kaynak olmaması bu tür yanlış anlaşılmalan doğal kılmak­tadır. Ziya Gökalpin 'Küre Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler* adlı kitabında Aşiret üyelerinin kendilerini tanımladıkları gibi bir Terikan aşiretin­den bahsedilmemektedir. Terikan ola­bileceği varsayılan bir Türkan aşiretin­den bahsedilmektedir. SÖzkonusu bu aşiretin aslen Türk olup, türklüklerinin de farkında olduklarını vurgulayan Gökalp, ayrıca bunları kimi zaman aşiet olarak tanımlarken kimi zaman da aşiret olmadıklarını, hatla kabile dahi olmayıp Milli aşiretine bağlı birkaç aile­den oludan bir amare (oymak) olduk­larını seslemektedir. Bütün bunların dışında Gökalp, Türkan oymağının Vi­ranşehir de yerleşik olduğunu söyle­mektedir¹ Oysa TĞrikan aşiretinin yer­leşik olduğu bölge Diyarbakır'dır. Aşire­tin üye sayısına gelince, sadece Ona Anadolu'da ki ler yüzlerce ailedirler.

 

Bu tür karışıklıkların, yanlış anlama ve anlaşılmaların sebebi yukarıda da belirtildiği gibi isimlerin herhangi bir artniyel olmaksızın farklı kişiler tararın­dan farklıca telaffuz edilmeleridir Ziya Gök a İp'in 'Türkan' olarak telaffuz ettiği aşiret, çok büyük bîr olasılıkla Izady'in The Kurds' adlı çalışmasında Mi lan (Milli) konfederasyonuna balı Tirkan aşiretidir². Ve bu aşiretin Terikan aşireti­yle hiçbir alakası olmayıp, Türk veya Kürt kökenli oluşu konusunda da her­hangi bir bilgi (Ziya Gökalp'in: "Aslen Türk olduklarım da bilirler.' yorumu dışında) yoktur.

Terikan aşireti Türk resmi makamları tarafından hep Tarikan' olarak telaffuz edilmiştir. Dedemden kalma belgelerde t Bu belgeler harf devriminden önce arap harfleriyle basılmış olup harf devri­minden sonra da kullanılan, alındı mak­buzu, kocan, fatura v.b. belgelerdir) adı, .sanı veya unvanı hanelerinin karşı-.sında: Ya'Tarikan Aşiretinden Kasım oğlu Mustafa' yada *TarikanIıoğııISa-niKİan Kasım oğlu Mustafa' diye yazardı. Uur Mumcunun, Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan Öncesi ve sonrasıyla Şeyh Sait Ayaklanması' adlı yazı dizisinde de Şeyh Sait'in lianili Salih Beyin evinde Tarikanlı Kesil Ağa ile görüştüğünden bahsetmektedir³Teri-kan adının Tarikan olarak telaffuz edil­mesindeki en büyük elken, kanımca anadili kürtçe olmayanların e sesini çıkarmada zorlanmalarıdır. Bunun dışında Aşiret adının kimilerince Tırıkan olarak telaffuz edildiği de görülmekte­dir. Aşiret üyeleri, aşiretlerini Terikan; kendilerini de Terikî olarak telaffuz ederler. Kimi Aşiret üyelerinin: 'Esas memleketimiz olan Diyarbakır'ı terk edip Orta Anadoluya yerleştiğimiz için Bize terikî diyorlar' tezi de yanlıştır. Eğer bu tez doğru olsaydı Orta Ana­dolu'daki kürüerin hepsinin Terikî ol­ması gerekirdi ya da Orta Anadolu'ya göç etmeyip orada kalanlar Terikî ol­mazlardı.

Aşiretin Orta Anadoluya göçünün hi­kayesini, aşiretin büyükleri köy oda­larında, ev ziyaretlerinde, düğünlerde veya taziyelerde bir araya geldiklerinde hep söyle anlatırlardı: 'Bizler Diyarbakır ve çevresinde eşkıyalık yapıyormuşuz. Osmanlı bizlerle başedemeyince pa­dişahın fermanıyh buralara sürülmü­şüz ilk olarak Ankara'nın Haymana kazasını yerleşim yeri olarak seçmişiz. Ancak ne varki daha önce oralara gelip yerleşmiş olan diğer Kün aşiretler, bi­zim aşiretin tamamının oraya yerleşme­sini, ileride onlar için (özellikle aşiretin kavgacı, savaşçı yönü dikkate alındı­ğında) sorun olabilecei endişesiyle iste­memişler ve kendi aralarında anlaşmış, bi'ylgenm mülki idare amirlerine nışvet vererek aşiretin dağınık bir şekilde An­kara. Konya ve Orta Anadolu'nun diğer kimi il ve ilçe sınırlan içerisinde yerleş­mesini sağlamışlardır.' Bu rivayetin nekadarının doğru olduğu bilinmez, an­cak gerçek olan bir,şey vardır ki, o da aşiretin gerçeklen çok dağınık olduğu­dur. Haymana, Polatlı ve Cihanbeyli ilçelerinde, sakinlerinin tamamının Teri-kan aşireti üyelerinden oluşan köy sayısı çok azdır. Buna karşın birçok kö­yde onlarca aile olarak yerleşik durum­da olup, başka köylerde oturan aşiret üyeleriyle çok sık olmasa da ilişkileri hala vardır.⁴

Yazının başında Teri kan isminin farklı telaffuz edilişinden ve bundan do­layı da diğer bazı aşiretlerle karıştırıl­dığından sözedilmişlL Mehıdad R. Iza-dy ise ''îlıe Kurds' adlı çalışmasında aşi­retin adını Tirikan olarak telaffuz eder­ken, aşirei isminin kökenini de birçok yabancı yazar ve araştırmacının çalış­malarından alıntılar yaparak şöyle açıklamaktadır:

Tarihin bilinen ilk aşiretleri Bagra-vand (Bakran), Tigranavand ('lirikan), 1 iadhabani,   Shaddadan  ve  Mamakan (Mamikon) aşiretleridirler,,/ Terikan aşireti adını M.O. 11 yüzyılda yaşamış büyük Ermeni kralı Tigrandan almıştır Kral Büyük Tigran her ne kadar Ermeni kralı idiysede KürL kökenliydi ve erme-nilere büyük sempatisi vardı. Bu konudaki en önemli kanıt ise kendisine yeni başkent olarak Ermenistan'ın uza­ğında Kürt bölgelerinin tam ortasında TigranocertaVı seçmesidir. Bu da Kral Büyük Tigran'ın Kürt kökenine halılığı­nın belirtisi olarak yorumlanabilir...⁷

Terikan aşiretinin tarihteki ilk yer­lerim yeri konusunda da M.S. 490 iie 760 yılları arasında yalamış olan ortaçağ Ermeni tarihçisi Movses Khorenatse şunları söylemektedir. * Medya kmh Asi Da hak ile Ermeni kralları ve aristokrat sarayı arasında çok kuvvetli ilişkiler vardı. Ermeni Kralı Tigran'ın atalannsn da Asi Daiıak ile Üİs'kiieri mevcuttu, an­cak Asi Dahak Krallığının onların üzerinde younca bir baskısı da vardı. Büyük bir olasılıkla bu baskıya dayanamayıp oradan kaçmışlardı.' Pers şair hirdewsi'nin 'Şahname'sinde Asi Da-hak'ın yurdu Güney ve Güney-Merkez Kürdislan olarak yeralıyor. Bu da Tigran'ın alalarınında esas yuril arının orası olduğu anlamına geliyor.

 Tigran ismine Sümer la bl eller inde de r aşılanmış tır. Bu isim, günümüzde Zı ba­ri' nin⁹ (Bkz. aşiret ve Aşiret Konfedera­syonları haritası.) kuzeyinde yalayan önemli bir eski Kürl aşireti olan Terikan aşiretinin ismidir". Sykes adında bir ara^urmacı Diyarbakır'da bulunduğu sırada izlenimlerini şöyle anlatıyor: !fc*r-menidin adamlarının emin oldukları bir konu vardı: f'İrikan aşireti ite antik çam Büyük Ermeni Kralı Tigntn arasındaki bağlantı. Benim tanıdığım 'Senkantıtar kendi aralarında yaşayan birkaç Erme-niye dostça davranıyorlardı." Araştır­macı, oradaki Ermenilerin 'lTrîkanlılarla aynı kökenden geldiklerini ifade eder­lerken, Ermeni din adamlarının bunun tartışılır olduğu yönünde görüş belirtti­ğini vurgulamakladır.

 

Köylerin isimleri henüz öğrenilememişıir. Eskişehir Sivrihisar Bu ilkeye bağlı iki-üç köyde yerleşik oldukları sanılm­akla, ancak bu köylerin isimlen henüz öğrenİlememiştir. (Bkz. Aşiret ve aşiret konfederasyonları haritası)

Konya Cihanbeyli Büyükbeşka­vak (Nüfusunun bir kısmı) Çölyaylası (Nüfusunun bir kısmı) Kelhasan (Nü­fusunun bir kısmı) Küçük beşkavak (Nüfusunun bir kısmı) Kulu Kö.şker (Kürt kökenli olduklarını bilmekte, an­cak kürtçeyi konuşamamaktadırlar)

Tokat'a bağlı birkaç köyde yerleşik oldukları bilinmekte, ancak köylerin isimleri henüz öğrenilememişdir.

Araştırmamız sürüyor veriler elde edildikçe ilaveler yapılacaktır.

Memedé Kazım

 

BU SAYFA İÇİN YAPILAN YORUMLAR

---

osmanterkanli@gmail.com

Konu : terikan aşireti hakkında

Mesaj : sayın Memede Kazım,

terikan aşireti için verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim. Ben Konya''nın Kulu ilçesine bağlı Zincirlikuyu(gördoğlu) kasabasındanım ve Terikan aşiretine mensubum. Kasabamızda yaklaşık 50 hane bu aşirete mensup ve bu kasabaya da Kırşehir''in merkez köyü Tosunburnu''na bağlı Beşler Yaylasından göçmüşüz. Burda halen bu aşirete bağlı akrabalarımzın olduğu bilinmekte. Ayrıca Kırıkkale Kesikköprü''de yine akrabalarımzın olduğu bilinmektedir. şunu da belirtmek isterim kendim Konya Kulu''da doğmuş 4. kuşak olmama rağmen kürtçe bilmekteyim. Size ve site editörlerine saygılarımı sunarım.
Doğum Tarihi : 1982
Cinsiyet : Bay

..