PİREBAD VEYA PİYREBAD AŞİRETİ

Pirebad Aşireti günümüzde İran Afşarlarının bir kolu olarak bilinir. Ancak Afşarlar Türk olarak kabul edilirken Pirebad'lar kendilerini kürt aşireti olarak kabul eder ve hatta israrla kürtlüklerini savunurlar. Özellikle Ardahan ve Göle çevresindeki Pirebad mensupları kendilerini kürt olarak düşünürler. Pirebad Aşiretinin , Ardahan yöresinde Kürdikan ve Baskan, Göle taraflarında ise Butikan, Hıratlı ve Sevkar isimli kabileleri yaşamakta ve bu kabileler kürt olarak bilinir. Van ve çevresi aşiretlerine ait bilgilerin bulunuğu Osmanlı arşiv kayıtlarındaki 14 Ekim 1863 tarihli Derviş Paşa lahiyasında Pirebad aşiretinden Sipkan(Sepekanlu) aşiret konfederasyonu içinde yer alan bir kürt aşireti olarak bahsedilmektedir. O dönemlerde Sepekanlu (Sipki) aşireti ile mahiyetindeki aşiretlerinin tamamına yakını Yezidi inancını benimsiyordu. Ancak Pirebad'lıların yezidi inancını benimseyip benimsemedikleri hakkında bir ibare+ye rastlanmamıştır. Pirebad'lılar İlk olarak Irak Kürdistanından Ardahan'ın Koçiyan köyüne göç etmiş ve kürt olarak kabul edilmişlerdir. Örneğin, Ardahan Merkez ile,Tepesu,Yaylacık,Aşağı Kurtoğlu, Bayramoğlu, Beşiktaş, Biğnbaşar, Çağlayık, Çalabaş, Çobanlı,Dağcı, Gölgeli, Hacıali, Köprücük, Lehimli,Nebioğlu, otbiçen, Ömerağa, Samanbeyli,Taşlıdere, Tunçoluk,Yukarı Kurtoğlu, ve Bağdaşan köylerinde yaşayan Pirebad'lıların nüfus yaklaşık, 32.000 kişi'ye yakındır. Tamamı Şafii ve Hanefi mezhebine tabi müslüman ailelerinden oluşmakta ve Kırmanç Kürtçesi konuşmaktadır. Sanatçı Hülya Avşar'da Ardahan'ın Hasköy'ünden Pirebat'lı bir kürt olduğun her yer ve mekanda ifade etmektedir. Göle çevresindeki yaklaşık 43,500 kişilik nüfusa sahip Pirebad'lıların yaşadıkları ilçe, köy ve beldeler şu şekildedir; Göle ilçe Merkezi ile,Balçeşme, Boğatepe, Büyük Altunbulak, Çakırüzüm, Çalıdere, Çullu, Dedekılıcı, Dereyolu, Dölekçayır, Durançam,Durucasu, Esenboğaz, Eskidemirkapı, Filizli, Gülistan, Gümüşparmak, Günorta,Hoşdülbent,Karatavuk, Koyunlu,Köprülü, Kuytuca, Kuzupınarı, Küçük Altunbulak,Küçük Boğaztepe, Okçu,Samandöken, Senemoğlu,Serinçayır,Toptaş,Uğurtaşı, Yeleçli, Yeni Demirkapı,Ağılyolu, Belli Tepe, Budaklı, Çakıldere, Çardaklı, Çobanköy, Damlasu, Dengeli, Kalecik, Karlıyazı,Meşedibi, Molla Hasan, Sürügüden, Tahtakıran, Tellioğlu, yağmuroğlu, Yanatlı,Yavuzlar,Yeniköy ve Yiğitkonağı Köyleridir. Bu köylerde yaşayan Pirebad'lıların tamamı Şafii ve Hanefi mezhebine tabi müslümanlardır. Dilleri Kırmanç Kürtçesidir. Pirebad'lıların Kürt mü Türk mü tartışması bütün Pirebadlıları olduğu kadar bir çok araştırmacının da kafalarını karıştırmaktadır. Özellikle şunu belirtmekte fayda vardır; 1928 Ağustos ayında Oxford’ta yapılan XVII. Uluslarararası Doğu bilimciler Kongresi’nde ele alınan yegane konulardan biri de Afşarların boyları hakkındaki araştırmalardı. Bu kongrede aşağıdaki bilgiler ele alınmıştı. Şövalye Gaspard Drouville, “Sketches of ersia”nın yazarı Malcolm'un biligilerine paralel olarak ,A.Jaba, Cesarée dağlarında bulunan Afşar tayfasını Kürt boyu gibi değerlendirmişti. Cuinet ise , Afşar Kürt boylarının Yozgat civarlarına kadar gittiğini ileri sürmüştü. Afşar’ın etnik özelliğine gelince; Tarihte Kürt ve Türk boylarının sosyal yapılarındaki benzerlikler ve bu boylar arasındaki kaynaşmalar düşünüldüğünde bu boyun içinde Türk olduğu gibi Kürt'te bulunabilir. M. V. Minorsky tarafından Lur kürtleri hakkında yazılmış makalede, Afşarlar hakkındaki şu bilgilere ulaşıyoruz. Kuh-Gili grubunda bulunan Ağaçeri, Bavi (Kürt Boyu) ve Jaki olarak adlandırılan üç büyük boyunu tanımlarken, Afşarların temel öğelerinden olan Kuh-Gili grubunu meydana getiren dokuz kabilenin dördünün Türk olduğunu ve Bunları; Afşar, Begdeli, Çagatay ve Karabağlı olarak adlandırılırlar. Afşarların Beşinci boyu ise Senna Kürt bölgesinde bir yerin adını taşıyan Tilakühidir. Bu boya bağlı bir çok kürt aşireti Irak bölgesine göç etmiştir. 1925’te Köprülüzade Mehmet Fuat’ın kitabının ilk cildinde yayımlanan makalesinin dokuzuncu sayfasında Boyabad, Afşar, Kara Ulu Bayat, Begali gibi boylar türk olarak kabul edilir. Ancak Minorsky’e göre ise Kerkük yakınlarında aynı isimle anılan bir Kürt Bayat boyu daha vardır. Yukarıdaki bilgiler ışığında şu değerlendirme yapılabilir. Afşarları meydana getiren boyların bir bölümü kürtlerden müteşekkildir. Bir kısmı ise Türk'tür.İç içe yaşamış ve kaynaşmışlardır. Dolayısı ile iç içe yaşayanların hangilerinin Kürt mü yoksa türkmü olduklarını kestirmek çok zor. Ancak Gelenek ve göreneklerini aynen sürdüren boy ve aşiretleri olduğu gibi kabullenmek gerekir. Kürdüm diyorsa Kürt,türk'üm diyorsa türk olarak düşünmek gerek. Hatta Afşarların Kasımlu Boyunun Beylerbeyi,Hüseyin Kuli Han,Oğulları Necef Kuli Han, büyük kardeşi beylerbeyi Habib al-Iah Munazzam al-Saltaneh; b: Hacı Mehmed Veli Han ve oğlu Muhib Ali Han Hismet al-Mülk gibi şahsiyetler Dümbüli kürtlerine mensupturlar. Ve Bunlara balı bir çok kürt aşireti bu beyler beyine bağlı yaşamaktaydı. Dolayısı ile Pirebad'lar her nekadar Türk araştırmacılar tafafından kürtleşmiş türk olarak nitelendirilse de, Afşar ile yaşayan bir kürt aşireti olması daha muhtemeldir. çünkü yapılan sosyolojik araştırmalarda Tüm gelenek ve görenekleri tamamen Kürt gelenek ve görenekleri ile örtüşmektedir. Ancak yıllarca Afşar boyları ile yaşamalarından dolayı kendilerini Afşar olarak nitelendirmeleri doğaldir. Bune benzer bir durumu Kuresini Aşireti içinde düşünmek mümkündür. Çünkü Moğolların penak boyu ile yaşayan Dinbilli asıllı kürtler kendilerini Türk Kuresinli olarak, Dinbilliler ile yaşayanlar ise kendilerini Kürt Kuresinli olarak kabul etmektedirler. Nitekim, İran'ın Salmas, Ghotour ve Khoy şehirleri ile köylerinde yatığımız araştırma ve röportajlarda bütün Kuresinliler kendilerini kürt kabul ediyor ve Kürtçe konuşuyorlar. Böyle bir durum Pirebadlılar içinde geçerli olabilir. Günümüzde Pirebad'lı genç nesil Türkçe konuşurken Köylerde ve ve yaşlı kesim Kürtçe konuşmakta ve geleneklerini kürt geleneklerine uygun şekilde sürdürmektedirler. Ayrıca Genç nesilin Kürtçeyi unutmaması için yaşlı kesimden baskı görmekte olduğu da iddia edilmektedir. Derleme:Memedé kazım