METİNAN AŞİRETİ

 

Mardin, Şanlıurfa ve Diyarbakır üçgeninde bulunan Metinan Aşireti, oldukça yoğun olan nüfusuyla 36 bölgenin etkin ve aktif aşiretlerinden biridir. Derik’te 15 köy ve 17 mezra, Mazıdağı’nda 5 köy ve Çınar’da 10 köy ile 4 mezra aşiret üyelerine ait yerleşim birimleridir.(1)

Ayrıca Diyarbakır’ın Çarıklı Beldesi’nin büyük çoğunluğu da Metinan Aşireti üyelerindendir ki, son seçimde kazanan Çarıklı Belediye Başkanı da, bazı yerlerde Metinan Aşireti Diyarbakır lideri olarak geçen, Servet Güngörür’dür. Aşiretin nüfusu yalnızca bu kadarla sınırlı değildir. Liderlerin söyledikleri doğrultusunda nüfusa şu yerler de dahil edilebilir: Derik merkezin bir kısmı (özellikle Kale mahallesi), Viranşehir merkezde 2000’e yakın hane, Çınar merkezin bir kısmı, Mazıdağı merkezin bir kısmı, Kızıltepe merkezin bir kısmı, Diyarbakır ili Dicle ilçesi merkezinin bir kısmı, Diyarbakır ve Mardin merkezin bir kısmı, Van Çaldıran, Muş, Mersin merkezin bir kısmı (özellikle Çay mahallesi), Adana merkezin bir kısmı (Özellikle Gülbahçe mahallesi), İstanbul’un Kartal, Esenler ve Ümraniye mahallelerinin bir kısmı. Aşiret üyelerinin göçle gittikleri yerlere Türkiye’nin başka birçok metropolü de eklenebilir, ancak burada dikkat çeken nokta nereye gitmiş olursa olsun aşiret üyelerinin birbirleriyle hala aktif bir şekilde görüşmesidir. Anketlerde bulunan “İlçe merkezine veya herhangi bir ile göç etmek aşiretle ilişkileri koparır mı?” şeklindeki soruya %100 Hayır cevabı verilmesi de ilişkilerin koparılmadığını göstermektedir. Ayrıca Aşiretin nüfusuyla ilgili uzlaşılmış bir rakam bulunmamaktadır. Temelli 40 bin olarak ifade ederken, Durmaz 200 bin, bazı aşiret bireyleri ise 200 binden de fazla bir rakam telaffuz etmektedirler. Aşirete bağlı olan köy ve mezralarla ilgili farklı görüşler de mevcuttur. Ancak hem aşiret liderlerinden alınan isimler hem de alan çalışması sırasında yapılan kontrollerle bu sayılara varılmıştır. Dolayısıyla, araştırmaya dayalı olduğu için, söz konusu rakamların doğru olduğu düşünülmektedir.

Çaldıran’da bulunan aşiret üyeleriyle Mardin Derik’tekilerin birbirleriyle ilişkiye geçmesi Hatip Durmaz’ın belirttiği üzere aşiretin ilk liderlerinin bıraktıkları parolaların nesilden nesile geçmesiyle unutulmaması sonucu gerçekleşmiştir.

Metinan Aşireti’nin kurucuları Şehmus, Abdurrahman, Ağa ve Ali Kuruş isimli dört kardeştir. Bunlar Şeyhmus ismi altında bir kabile olmuşlardır. Şexki olarak geçen bu kabileye bağlı köyler; Dumluca (Sipnat), Çukursu (Xanuk), Ballı (Zorava), Üçkuyu (Bira), Gümüşyuva (Déra Metina), Burç (Bırç) ve Aşağı Ortaören köyleridir.

Şexkiler,öz Metinanlılar olarak görülmektedir. Dolayısıyla şu ana kadarki tüm aşiret liderleri (Şerif Temelli dışında) bu köylerden, özellikle de Dumluca’dan (Sipnat) çıkmıştır.

Husen Ağa, Hacı Bozo ve Mehmet Emin aşiretin ilk büyüklerindendir. Aşiretin en eski köyleri ise; Bellık (Belik), Gümüşyuva (Déra Metina), Sakızlı (Banxir), Göktaş (Kevırşin) ve Çukursu’dur (Xanuk). Dumluca (Sipnat) köyü bir sonraki aşamada kurulmuştur. Aşiretin ilk üyelerinin Gümüşyuva’ya (Déra Metina) gelip yerleştiği söylenmektedir. Déra Metina’nın Türkçe karşılığı Metinan Kilisesi’dir. Bu ilk bakışta öz Metinanlıların Hristiyan olduklarını düşündürebilir; ancak kilise, köye yerleşildiğinde zaten mevcut olan bir yapıdır. Anket yapılan üyelere göre Metinanlılar İslamiyetten önce Zerdüsti dinine inanmaktadırlar. Bazıları ise atalarının fılle ya da fılleh yani Hristiyan olduğunu söylemektedir. Aşiretin toplama olması inanç bakımından da aşiret içinde farklılıkların oluşmasına sebep olmaktadır. Metinan ismi Kuzey Irak'ın Kürdistan bölgesindeki Metinan bölgesinden geldiği tahmin edilmektedir.

Örneğin Çınar’da ve Derik’in Şerefli köyünde atalarının Yezidi olduğunu söyleyen aşiret üyeleri

bulunmaktadır. Bu bilgi, Eickelmann’nın, aynı aşirette çeşitli dinden ve etniden gruplar

bulunabileceği savını desteklemektedir.

Metinan Aşireti’nin tarihiyle ilgili çeşitli hikayeler bulunmaktadır40. Aşiretin bölgeye tam olarak yerleştiği tarih bilinememekle birlikte birbirine oldukça benzer olan bu  Şexki de dahil daha önce kısaca bahsedilen Metinan Aşireti’nin kabilelerini ve mallarını şöyle sıralayabiliriz:

Kabileler; Şexki [Dumluca (Sipnat), Çukursu (Xanuk), Ballı (Zorava), Üçkuyu (Bira), Gümüşyuva (Déra Metina), Burç (Bırç), Aşağı Ortaören], Temelli [Bozbayır (Mansuri), Çivili (Bızmaro)] ve Feroyi.

Mallar; Mala Mehemed, Mala Soltıké, Mala Zinıké, Mala Mehemed Emin, Mala Hüsen Ağa ve Mala Süleyman Ağa’dır.

Bazı ileri gelenler ise ilk yerleşim yerlerinin Newala Kuré isimli bir yer olduğunu belirtmektedirler. Söz konusu yer şu anda yıkıktır.

Eğil Tarihi isimli, internette yayımlanan bir makalede 1871 Salnamesinde yer alan Amid Sancağı Merkez ilçesine bağlı bucakların isimleri tek tek verilmiştir. İçinde Metinan Bucağı isminin de geçtiği bu bucaklar şunlardır: Şark Bucağı, Garp Bucağı, Kiki Bucağı, Türkan Bucağı, Omergan Bucağı, hikayelerden birini, aşiret lideri olarak gösterilen kişilerden biri olan Hatip Durmaz, şöyle aktarmaktadır:

Metinan Aşireti Kerkük ve Süleymaniye’den gelmedir. Öyle ki aşiretin şeceresine bakılınca görülmektedir ki her üç dededen birinin ismi Süleyman’dır. Tam olarak bilinemeyen çeşitli sorunlardan dolayı oradan göç eden aşiret üyeleri bölgeye gelirken bir kısmı Van Çaldıran’da bir kısmı Muş’ta, bir kısmı Diyarbakır’da, bir kısmı ise Mardin’in dağlık kesimlerinde yerleşik hayata geçmişlerdir. Öküzleri yorulanlar Van’da, Muş’ta ve Diyarbakır Dicle’de yerleşmişlerdir, bundan dolayı onlara Metinané Gawesti (Öküzü Yorulan Metinanlılar) denmektedir.

Aşiret üyeleri  ayrıldıkları noktada, ileride tekrar birleşmek üzere, nesilden nesile aktarılması sözüyle bir parola bırakmışlardır:Şeva reş, şuva reş, miha qer (karanlık gece, sürülmemiş tarla, esmer koyun). Dağlık bölgeye yerleşen Metinanlılar, yaşadıkları dağları geldikleri yerlerdeki Metinan Dağı’na benzettikleri için kendilerine bu ismi vermişlerdir (Aralık 2008, Dumluca köyünde Hatip Durmaz’la yapılan görüşme).

Metinan Aşireti’nin 21.12.2008 tarihinde yapılan toplantısında bulunan aşiretin Çınar bölgesi ileri gelenlerinden bir üye, Irak’ta yaşayan ve kendini Metinan Aşireti üyesi olarak gören bir tarih öğretmeninin anlattıklarını ise şöyle aktarmaktadır:

Metinan Aşireti, Med İmparatorluğu’ndan gelmedir. Med İmparatorluğu dağılınca varlığını beylik olarak sürdüren Mitanniler, yaşam mücadelesini Kerkük ve Süleymaniye’de devam ettirmede başarılı olmuştur. Ancak Acemler ve Selçuklular Mitannilerin dağılmasına sebep olmuştur. Farklı bölgelere kaçan Mitanniler’in bir kısmı Mardin ve Diyarbakıra gelerek burada Metinan Aşireti’nin oluşmasını sağlamıştır. Aşiretin isminin Mitanni değil de Metinan lmasının ise iki açıklaması olabilir. İlki şudur: Mitanniler düşman sahibiydiler ve kaçan Mitannililer tanınmamak için, yerleştikleri dağların metin duruşlarından da etkilenerek Metinan ismini almışlardır.

İkincisi ise şudur:Mitanni ismi yıllar geçtikçe dönüşüm yaşamış ve en sonunda Metinan şeklini almıştır.

Bu ve benzeri hikayeler fazlalaştırılabilir. Aşiretin özelinde bulunabilecek parola vb durumları başka kaynaklarla karşılaştırmak olanaksızdır. Ayrıca hikayelerde yer alan Mitanni-Metinan ilişkisini efsaneden öte görmek de neredeyse imkansızdır.

 

Alıntı Kaynağı: Safiye ATEŞ DURÇ

Türkiyede Siyaset Aşiret İlişkisi

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı

Siyaset Bilimi Yüksek Lisans Programı

 

Derleme:Memedé Kazım



UYARI: Sitemizin Tüm hakları saklı olup, internet üzerinden yayın yapmaktadır.
İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.

1 yorum:

  1. Bu bilgilerin tamamı hikayelerden ibarettir. Varsa geçmişlerine yönelik kayıt, belge vb. kanıtlar sunabilirler mi?

    YanıtlaSil