CELİKAN ,CILİKAN VEYA CELIKİ AŞİRETİ

..

Harun Reşit zamanında islama dahil edilen Reşi aşiretinin bir kolu olarak bilinir. Ancak Sincar (Şengal) yöresinde yaşayan  ve başta yezidi olup daha sonra islama geçen çelikan aşireti ile bağlarının oluğ olmadığı bilinmiyor. Kendilerini   Ciliki, Cellıki, Calıki isimler ile tanımlarlar.  16. yüz yılın sonlarında  bağlı oldukları Reşwan aşireti ile Barak Türkmenler ve diğer  milletlerle yapılan savaşlarda mecburi olarak Hasankeyf ve İslahiye taraflarına göç ettirildikleri varsayılmaktadır. Reşwan aşireti ile bağları zayıfladıktan sonra kendi başlarına büyüyerek aşiret statüsü kazanmışlardır. Roger Lescot "Yezidiler" isimli kitabındaÇelkan veya çelikanlıları  16. yüzyılda Sincar civarında yaşayan haverkanlılar kökenine bağlar. ancak bu tartışılır.Zira Hevéerkanlılar ile Reşwanlılar arasında bir bağ kurulamamıştır.Ancak şunu da belirtmekte fayda var Hevérkanlılarda tıpkı Çelikanlıalr gibi Yezidilerin yoğun olarak yaşadığı dasini bölgesinde yaşamışlardır

Malatyanın Çelikhan ilçesinin onların adını taşıdığı kabul edilmektedir. Günümüzde büyük kısmı Gaziantep Islahiye ilçesi civarında yaşamaktadır.  Eyyubilerde öncü asker görevi üstlenmişlerdir. Bölgedeki sosyal dalgalanmalar ve karışıklıklar nedeni ile onlarda  Anadolu’ya ve çeşitli yerlere göç etmişlerdir.  Bu aşirette sözlü kültür de çok zayıftır. Aşiret yaşlıları soy şecerelerine önem vermediklerinden günümüze sağlıklı bir aşiret seceresi taşınamamıştır.

Celliki isminin nereden geldiği konusunda bir bilgi olmamasına rağmen bu ismin Şengal bölgesinde ve İsfahan şehri yakınlarında bir kasaba ismi olduğu bilinmektedir  Nitekim Reşilerin de tarihte bu bölgeye yakın dağlarda oturduğu bilinir. Sam’ani kitabında Ebul Fadl Abbas Bin Velid El Cullıki’nin bu şehirden olduğunu ve büyük bir hadis âlimi olduğunu söyler.(Kaynak:Ruhavi)

XVIII. YÜZYIL BAŞLARINDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA  KADAR MARAŞ VE ÇEVRESİNDE EŞKIYALIK HAREKETLERİ İSİMLİ ARAŞTIRMADA ÇELİKANLILAR İLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA;

Diyarbakırlı Kalora adındaki zimmi tüccar, 1838 yılında, ticaret yapmak
üzere Maraş’tan geçerken, Maraş’ta sakin Çelikanlı Aşireti’nden birtakım eşkıya yolunu keserek 27.000 kuruşluk mal ve eşyasını gasp etmişti. Durumun Maraş  mutasarrıfına bildirilmesi üzerine, Çelikanlı Aşireti boy beyi aracılığıyla eşkıyadan 10.000 kuruşluk eşyanın alınıp sahibine teslim edildiği, ancak 17.000 kuruşluk malın tahsil edilemediği ifade edilmektedir.(BOA, Maraş Ahkâm Defteri, nr. 5, s. 117, hk. 2)

Ayrıca,

1856 yılında Ankara taraflarından firar ederek Maraş eyaletine
gelip konargöçer hayatı yaşayan Rişvan Aşireti’nin Çelikanlı Cemaati ahalisi, Maraş valisine bir dilekçe ile başvurarak, Maraş toprağında iskân edilmek istediklerini bildirdiler. Maraş’ta iskân edildikleri taktirde bundan böyle sakin bir hayat yaşayacaklarına, kimseye zarar vermeyeceklerine (ırz ve edepleri ile duracaklarına) ve yıllık vergilerini düzenli olarak ödeyeceklerine dair kefil göstermişlerdir. Kefil göstermeleri üzerine istekleri Maraş mutasarrıfı tarafından kabul edilmiş ve Maraş çevresinde iskân edilmişlerdir. (BOA, A.MKT.NZD, Dosya: 185, Gömlek: 13.)

Yrd. Doç. Dr. Faruk SÖYLEMEZ
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
fsoylemez@ksu.edu.tr

Başka bir kaynaktan Celikanların  tarihi;

CELIKAN ASIRETI TARIHI

yazili belgelerden edindigimiz bilgiler dahilinde CELIKI asireti ilk defa 'Mir Serefxane Bedlisi(Bitlisi)  tarafindan 1597 tamamlanan eseri 'Serefname, (Kürdistan tarihi sayilir) rastlaniyor. Bu eserden verilen bilgilere göre: Hasan Keyf Beyligi: 
(Miritiya Heskefe)
Hasan keyf kalesi 150 adim yüksekliginde dik ve yalcin bir kaledir. Yönetimi altinda 4 bölge bulunuyor.
 
Bunlar:
1.Sért (Siirt). 2.Biséri. 3.Tor. 4.Erz
Bu bölgelerde 13 Kürt asireti yasar;

1-Asití................ 7-Gurdilé........>1-Gurdilé Bic 
>2-Gurdilé Mez
2-Mihelmi............ 8-Resan
3-Mihroni............ 9-Kéjiki
4-Becnewi.......... 10-Céliki
5-Sitaki............. 11-Xindegi
6-Isterki............ 12-Sehoni
 
 
Bu bilgiler bize yaklasik 400 yil önce Celiki Asiretinin, Hasankeyf dolaylarinda yasadigini gösteriyor. Serefname'nin aslinda asiretin Cilki olarak geciyor. Fakat, Cigerxwun'nin bu kitaptan yaptigi alintida ise Celik olarak geciyor. Elimizde bu konuda baska belge olmadigina göre tahminen 1600 Lü yillarin baslarina kadar Celiki asiretinin Hasankeyf beyligi sinirlari icinde yasadigini söyleyebiliriz.
 
Bu tarihten sonra Celiki Asiretine Malatya Adiyama n dolaylarinda rastliyruz. 1750 li yillara kadar bu yörede yasiyan asiret bu tarihlerde osmanlilar tarafindan diger kürt asiretleri gibi iskána tabii tutuluyor.
Iskána tabii tutulma karari ile birlikte sürgün ve cezalandirma politikalari uygulanir. Parcalanan asiretin bir kismi Gaziantep'in islahiye ilcesi yakinlarinda bos ve bataklik arazilere yerlestirilir. Diger bir kismida Maras pazarcik ilcesi tarafina yerlestirilir. Asiret bir bakima parcalaniyor. Hayvancilikla ugrasan asiret Islahiye'nin sicak yaz aylarinda hayvanlarini, uzunyayla dedikleri Gürün, kangal ilce sinirlari icinde bu bulunana yaylalara götürür kislarida tekrar islahiye'ye dönerlerdi. Zaman icerisinde cogalan nüfustaki saglik problemleri, hayvanlarina dar gelen mera ve otlaklar Asireti yeni arayislara yöneltir. Bütün bu sebeplerden dolayi cukurovadan ayrilan asiretin bir kismi deniz kiyisini takip ederek bugünkü alanya yakinlarindaki dag eteklerine cadirlarini kurarak yerlesmek icin zemin arar. Yaklasik 2 yil buralarda cadirlarda kalan asiret mensuplari buralarda yilanlarin saldirisinda 4-5 cocuk kaybeder. Burdan ayrilmaya karar veren asiret kuzeye daglara (Toroslara) dogru yola cikar. Tahminen 1876 Haymana ve Cihanbeyli platolarinda o zaman sixbizin asiretine ait olan bugünkü Kulu'ya bagli Kirkpinar Köyüne bir sürü zorluktan sonra yerlesir. Bu zorluklar arasindaki en önemlisi Sixbizin Asireti ile arazi icin yillarca süren catismalardir.

Bütün bu sorunlarla beraber Kirkpinar'a yerlestikten tahminen 3-4 yil sonra kendi aralarinda bazi rivayetlere göre arazi anlasmazliklari olmus. (Bu konuda degisik rivayetler var) 1879-1880 de Asiret kendi icinde ikiye bölünmüs. Asiretten ayrilan bir kisim bu sefer tekrar güneye dogru yola cikmis. Konya sinirlari icinde Sarayönü ilcesi ile Cesmelizebil kasabasi arasinda kalan Atkafasi rampasi denilen mevkiide cadirlari kurup yerlesmeye baslanmis. Daha sonra 1882 yilinda Kirkpinar'daki asiretin önde gelen insanlarininda israriylan bugünk ü yeri olan Yesilyurt'a yerlesim baslamis. Tahminen 1882-1885 yillari arasinda yerlesik düzene gecerken komsu asiretlerin yerlesilen araziye sahip cikmalarindan dolayida bir sürü zorluk yasanmis. Komsu asiretlerden Sefikan (Gundikuse) Nasiran (Serefli) buna izin vermek istemez. Cünkü bu bölgenin kendi arazileri oldugunu ve yayla olarak kullandiklarini ileri sürüp buna karsi cikarlar. Bütün bu sebeplerden dolayi asiretler arasinda kanli ve ölümlü catismalar olur. Celikan Asireti bütün bunlara direnir. Ve komsu sewedi (Kücük Beskavak) asireti önde gelenlerinden Mehmet Ali Beg'ide kendi tarafina alarak asiretinde büyük destegini saglayarak buraya yerlesir. Bu yerlesimden sonra köyler arasinda zitlasmalar yillarca sürer.

Köye yerlesen ilk aileler; Malé Tumiki, Malé Selmen, Malé Absef, Malé Cavus, Malé Gulle, Malé Sahli, Malé Nave, Malé Ranné, Malé sime, Malé Neyib ve digerleridir.
Yerlesik düzene gecen asiret Haymana'ya bagli olarak 1972 yilina kadar resmi ismi Atkafasi olur. Ama cevre köyler kürtce ismi olan Celikan'i kullanirlar. Fakat büyüklerimizden aldigimiz bilgiler bize Atkafasi ismi ile cesitli rivayetler veriyor. Bunlardan birincisi buradan önce yerlesilen mevkiinin ismi Atkafasi rampasindan gelmis olmasi, ikinci ihtimal Kozanli tarafindan köye giriste, sol tarafata Sano'nun evinin bulundugu yerdeki kayalikta bir At kafasinin mermerden yapilmis heykeli varmis. Bu nedenlen bu isim verilmis. Ücüncü bir ihtimalde köye yerlesirken cok at ölmüs. Bu ölen atlarin lesleri köy yakinindaki Yaylapinar (Brusk) mevkisine atilmis. Atilan bu atlarin les ve iskeletlerinden dolayi Atkafasi ismi verilmistir.
 
Yerlesmeylen beraber zaman icinde Islahiye, Gürün ve Kangal'daki (Uzunyayla) yakinlariyla haberlesirler ve iliskileri hic kopmaz. Bugün bile bazi aileler hala gidip gelirler. Kiz alip kiz verirler. Uzunyayla'dan farkli araliklarla sonradan köye gelip yerlesenlerde olmustur. Ayrica köye Kirsehir'den bazi ailelerde gelip yerlesir. Bu nlara Malé Vizike deniliyor. Daha gec tarihlerden Agri'dan (Karaköse) gelip yerlesenlerde olmustur. Bu aileler Celikan asireti icinde erimislerdir. Su an orta anadolu asiretleri icinde Kirkpinar beldesi ve Yesilyurt köyü Celiki'lerin yerlestigi yerlerdir. Ayrica yöre köylerden Kütükusagi beldesinde 200 aile, Yenicoba beldesinde 40 aile ve Hisar köyünde celiki asiretine mensup bircok aile yerlesik durumda.
Bugün dünyada Lübnan, Suriye ve güney Kürdistan, kuzeyde Kafkaslarda, Turki Cumhuriyetler ve kazakistan'da Celikan asiretlerine mensup ailelerede rastlaniyor.
Ayrica Adiyaman'in Celikhan ilcesi ve civar köyleri, Maras'in pazarcik, Türkoglu ilcelerine bagli bazi köyler, Antep'in Nurdagi Islahiye ilcelerine bagli bazi köyler mevcuttur. (Kaynak:kutukusagi.com)

Başka bir araştırma;

Celikan, Celkan, Çelikan, Celikanlı, Celkanlı,Cilki, Aşireti  Van Paşası Derviş Paşa tarafından   Doğubeyazıt , Van ve Ağrı taraflarından 1836 yılından sonra zorunlu. iskana tabi tutularak, başta iç Anadolu olmak üzere, çeşitli yörelere .dağıtılmışlardır.
Özellikler  Haymana, Polatlı Konya Cihanbeyli, Adıyaman Çelikhan yörelerinde yaşamaktadırlar