Yaklaşık 2500 yıllık bir mazisi olduğu kabul edilen Memê Alan yapıtı, bir halk masalı olarak doğmuştur. Maalesef Kürtlerin tarih boyunca kayıt altına alınamayan tarihsel yaşantısı, edebiyatı, folkloru ve var oluş tarihlerini günümüze taşıyan resmi bir belge bulunmadığı için Ancak olayları, hikayelerı, destanları, savaşları ve her türlü tarihi vakaları günümüzde sözlü edebiyat dediğimiz dengbej geleneği ve çirokvan Hikaye anlatıcıları sayesinde öğrenebilmişiz. Şerefhan ve Ahmedi Xani dışında pek doyurucu bilgileri bulmak mümkün değil maalesef.
Bir halk masalı olarak doğan Memé Alan’ın Kılamlara , çiroklara(Hikayelere) konu hikayesindeki karakterlerin, belirli bir zaman ve mekan içerisine oturtulmuş olması, yapıtı kısmi olarak destan türüne yakınlaştırmıştır. Sözlü edebiyat ile günümüze taşınan, Memê Alan hikayesinden esinlenerek yazılmış olan Ehmedê Xanî'nin Mem ü Zin yapıtının etkisini de göz ardı etmemek gerekir. Çünkü Memê Alan masalı, Ehmedê Xanî'nin elinde edebi bir yapıt olarak yeni baştan doğmuştur.
Masaldaki bu değişim ve yeniden yapılandırma, Ehmedê Xanî'den sonra gelen dengbêjlerin anlatımlarına da yansımıştır. Dolayısıyla Mem û Zîn yapıtındaki belirli olan zaman, mekan ve gerçekçi karakterler, Memê Alan masalının dengbêj anlatımlarından yararlanılarak yeniden yaratılmıştır.
Destan bir aşk öyküsünü işliyor ve hemen tüm Doğu öykülerinde olduğu gibi acıklı bir sona ulaşıyor. Meme Alan Destanı, bunun yanısıra zengin bir folklor malzemesi veriyor, Kürt halkının ve geçmişin anlaşılmasına yardımcı oluyor.
Memê Alan'ın denizden yakaladığı ve olağanüstü bir hızı olan Bozê Rewan (Rahwan yürüyüşlü Kır at), en az Antik Yunan Mitolojisindeki 'Pegasus' kadar mitolojik bir masaldır.. Bozê Rewan'ın tasvir edilişi baştan sona mitolojik bir anlatım biçimindedir.Memê Alan Masalı'nda konu, Memê Alan ile Zîna Zêdan arasında doğan aşk ve bu aşk ekseninde gelişen olaylardır. Masalın konusu, Peri kızlarının, Zîna Zêdan'ı Memê Alan'ın sarayına getirip tanıştırmalarıyla başlar; uyandığında Zîna Zêdan'ı odasında göremeyen Memê Alan'ın onu bulmak için çaresizce yollara düşmesiyle devam eder ve onların trajik sonlarıyla biter.
Konunun örgüsü içinde, Kürtlerin toplumsal yaşamı, siyasal-ekonomik yapısı, örf ve adetleri güzel bir şekilde yansıtılmıştır. Kürtlerin siyasal açıdan bir birlikteliğinin olmadığı; genel olarak mir, tüccar, asker ve halk olmak üzere Kürt ulusunun dört ayrı kesime ayrıldığı ve Kürtlerin beğeni duygusunun yanı sıra, Kürtlerde misafirperverlik, sözünün eri olmanın önemi, evine sığınana verilen değer, vatanseverlik, namus kavramı, yas töreni ve benzeri örf adetleri anlatılmıştır.
Özellikle masaldaki karakterlerin iç dünyaları, sarsıntıları, mutlulukları, öfkeleri kısaca o an ki ruh hali, duyguları çok güzel verilmiş; adeta boyası kelime olan bir resim çizilmiş gibidir. Mem, Zîn'i bulmak için yollara çıkmak istediği zaman, babası ve amcasından izin almaya çalışırken, yaşadığı duygunun Buna benzer örnekleri çoğaltmak mümkündür; ama şimdilik bu kadar yeterlidir.
Mem'in atının olağanüstü olması, Hesen'in ateşe attığı oğlunu kurtarmak için alevlerin arasına girmesi, satrançta yenilen Memê Alan, Beko tarafından zincir ve halatlarla bağlanınca, onları rahatlıkla koparması ve zindanda tasavvufi bir kişilik oluvermesi de; Memê Alan'a olumlu özellikler kazandırılmaya çalışılmış; ama pek başarılı olduğunu söyleyemeyiz. Masalda bahsi geçen kahramanların karakterleri ise şöyle tasvir ediliyor;
Zina Zêdan: Mir Ezin'in kız kardeşidir. Güzel, affedici, mantıklı ve kibirli bir kişidir. Yanında çalışanlara karşı hoşgörülü değildir. Su almaya giden cariyesi geç kalınca;
onu azarlayıp, konuşmasına fırsat vermeden susturur. Gelenek, göreneklere bağlı bir kızdır zin^é. Qestel çeşmesinde Memê Alan peçesini indirmesini isteyince, toplumun gelenek ve göreneklerini öne sürerek, bunun ayıp bir şey olduğunu söyler. Ama bunun ötesinde de çok olumlu özellikleri olmayan silik bir kişi olarak masalda yer alır.
Hesen, (Çeko, Qeretajdin): Hesen, Mir Ezin'in amcazadesi olup, yüce bir kişiliktir. Toplumsal değerlere çok önem veren, yurtsever, cesaretli, yiğit, dürüst, fedakâr, akıllı ve sözünün eri kahraman bir kişidir. Toplumsal olarak birçok olumlu özelliği taşıyan, erdem sahibi bir insandır.
Mir Ezin: Mir Ezin Cizre Miri'dir. Öngörüsü olmayan, bencil, korkak, iradesiz ve zeki olmayan bir kişidir.
Bekoyê Awan: Kurnaz, yalancı, fesat, korkak ve bayağı bir kişiliktir. Acınacak bir yaşantısı olan Bekoyê Awan, evrensel kötülüğün simgesidir. Beko öldürüldükten sonra Mir Ezin’e sormuşlar neden bu kadar kötü bir insanı senelerce besledin.? Mir de; Her mire yada ağaya iyi birileri lazım, ancak beko gibi birine de ihtiyaç var demiştir.
Sonuçta mem zine’nin hasretine dayanamayıp ölür, zine de mem’in mezarı başında ölür.
İşte size Memé alan destanı hakkında küçük bir araştırma…
Kaynak: Kitapyurdu.com ‘dan kısmen yararlanılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder